De grotten in het Boekenbergpark zijn het grootste kunstmatig aangelegde grottencomplex van West-Europa. Het volledige grottencomplex bevindt zich onder de berg aan de oostkant van de vijver, langs de Unitaslaan. De ingang bevindt naast de rotsbrug en aan de overkant van de brug staat de torenruïne.
De grotten werden op initiatief van Jan Willem Smets in het begin van de 19de eeuw aangelegd. De gebruikte rotsstenen werden met platte wagens aangevoerd vanuit Wallonië. Oorspronkelijk was het grottencomplex bedoeld om de gasten van de kasteelheer te vermaken. Later werden twee zalen gebruikt als ijskelders.
In 1961 werd het grottencomplex ter beschikking gesteld aan de Speleologische Stichting Deurne, die er een Natuurhistorisch Museum inrichtten. Opening daarvan was op 1 september 1963. Tegenwoordig worden de grotten beheerd en onderhouden door de Werkgroep Natuurhistorisch Museum Boekenberg vzw.
Naast haar huidige functie als museum is het grottencomplex ook van belang als toevluchtsoord voor vleermuizen. Jaarlijks vinden tellingen plaats door Natuurpunt vzw waarbij verscheidene vleermuissoorten worden aangetroffen die hier overwinteren. Onder meer de baardvleermuis, watervleermuis, franjestaart en gewone grootoorvleermuis overwinteren in de grot. Wegens het belang als vleermuishabitat is de grot in het Boekenbergpark door het Agentschap voor Natuur en Bos (Vlaamse overheid) erkend als ‘vleermuisvriendelijk object’.
In het museum is ook de schedel te bezichtigen van de laatste kabouter die in het Boekenbergpark heeft geleefd. Deze kabouterschedel werd in de grot gevonden kreeg een eervolle plaats in de museumcollectie. De Boekenbergkabouter werd naar schatting 210 jaar oud.
museumboekenberg.be 